โรคมือเท้าปาก (Hand, Foot, and Mouth Disease: HFMD) เป็นโรคติดเชื้อไวรัสที่พบบ่อยในเด็กและเด็กเล็ก โดยเฉพาะช่วงหน้าฝน ในช่วงสัปดาห์แรกของการติดเชื้อมักเป็นช่วงที่เชื้อแพร่กระจายได้อย่างรวดเร็ว และผู้ป่วยที่ติดเชื้อยังสามารถแพร่กระจายไวรัสต่อได้อีกหลายสัปดาห์แม้ไม่มีอาการแล้ว โดยโรคนี้จะทำให้เกิดผื่นที่มือ เท้า และแผลในปาก อาการมักไม่รุนแรง แต่หากไม่ได้รับการดูแลที่เหมาะสม อาจเกิดภาวะแทรกซ้อนที่เป็นอันตรายได้
โรคมือเท้าปาก คืออะไร
โรคมือเท้าปาก คือ โรคติดเชื้อไวรัสที่พบได้บ่อยในเด็กเล็ก โดยเฉพาะในเด็กอายุต่ำกว่า 5 ปี เกิดจากเชื้อไวรัสกลุ่มเอ็นเทอโรไวรัส (Enterovirus) ซึ่งส่วนใหญ่เป็นคอกซากีไวรัส (Coxsackievirus) และเอ็นเทอโรไวรัส 71 (Enterovirus 71: EV71) เมื่อผู้ป่วยสัมผัสเชื้อจะเริ่มมีไข้ แผลในปาก และผื่นที่มือและเท้า ซึ่งบางครั้งอาจมีตุ่มน้ำใส โรคนี้มักไม่รุนแรงและหายได้เองภายใน 7-10 วัน โดยมักเกิดขึ้นในที่ที่มีคนอยู่ร่วมกันเป็นจำนวนมาก เช่น โรงเรียนอนุบาลหรือสถานเลี้ยงเด็ก โรคมือเท้าปากสามารถพบในผู้ใหญ่ได้เช่นกัน แต่จะพบได้น้อยกว่า และอาการมักจะไม่รุนแรงเท่าในเด็กเล็ก
สาเหตุของโรคมือเท้าปาก
โรคมือเท้าปากเกิดจากการติดเชื้อคอกซากีไวรัสหรือเอ็นเทอโรไวรัส 71 ซึ่งอยู่ในกลุ่มเอ็นเทอโรไวรัส โดยเชื้อไวรัสเหล่านี้สามารถแพร่กระจายผ่านการสัมผัสโดยตรงกับสารคัดหลั่ง เช่น น้ำลาย น้ำมูก เสมหะ อุจจาระ หรือน้ำจากตุ่มของผู้ป่วย รวมถึงการสัมผัสสิ่งของที่ปนเปื้อนเชื้อ เช่น ของเล่น อาหารที่ปนเปื้อนเชื้อ หรือพื้นผิวที่ผู้ป่วยสัมผัส
อาการของโรคมือเท้าปาก
เมื่อเชื้อโรคเข้าสู่ร่างกายจะใช้ระยะเวลาฟักตัวประมาณ 3-7 วัน จากนั้นผู้ป่วยจะเริ่มมีไข้สูง อ่อนเพลีย เบื่ออาหาร และเจ็บคอ หลังจากนั้นประมาณ 1-2 วัน จะเริ่มมีตุ่มแดงหรือตุ่มน้ำใสขึ้นในปาก โดยมักเกิดบริเวณลิ้น เหงือก และด้านในแก้ม ทำให้ผู้ป่วยเจ็บปาก น้ำลายไหล ทานอาหารได้น้อย ในบางรายอาจพบผื่นแดงหรือตุ่มน้ำใสขึ้นที่มือ เท้า แขน ขา ก้น อวัยวะเพศ และบริเวณข้อพับ โดยไม่มีอาการคัน แต่บางกรณีอาจรู้สึกเจ็บ โรคนี้มักไม่รุนแรงและหายได้เองภายใน 7-10 วัน อย่างไรก็ตาม หากพบอาการรุนแรง เช่น ไข้สูงเป็นเวลานาน ชัก หรืออ่อนเพลียมาก ควรพาผู้ป่วยไปพบแพทย์ทันที
ภาวะแทรกซ้อนของโรคมือเท้าปาก
แม้โรคมือเท้าปากจะเป็นโรคที่หายเองได้ แต่ก็ควรเฝ้าระวังภาวะแทรกซ้อน โดยเฉพาะการติดเชื้อ EV71 ซึ่งอาจทำให้ผู้ป่วยมีอาการรุนแรงและเสียชีวิตได้ ภาวะแทรกซ้อนที่พบได้บ่อย ได้แก่ ภาวะขาดน้ำ เนื่องจากผู้ป่วยมักเจ็บปาก ทำให้ไม่อยากดื่มน้ำหรือทานอาหาร อาจนำไปสู่ภาวะขาดน้ำ นอกจากนี้ โรคมือเท้าปากยังอาจนำไปสู่ภาวะเยื่อหุ้มสมองอักเสบแบบปลอดเชื้อ (Aseptic Meningitis) ภาวะสมองอักเสบ (Encephalitis) รวมถึงภาวะหัวใจและปอดล้มเหลว ซึ่งล้วนแล้วแต่เป็นอันตรายถึงชีวิตได้
โรคมือเท้าปากสามารถหายได้เองในกี่วัน
โรคมือเท้าปากมักหายได้เองภายใน 7-10 วัน ผู้ป่วยส่วนใหญ่จะมีอาการดีขึ้นหลังจากผ่านไปประมาณ 1 สัปดาห์ โดยไข้จะลดลงและตุ่มน้ำในปากและผิวหนังจะค่อย ๆ แห้งและหายไป อย่างไรก็ตาม การดูแลรักษาอาการเบื้องต้น เช่น การพักผ่อนอย่างเพียงพอ ทานอาหารที่มีประโยชน์ และดูแลไม่ให้ร่างกายขาดน้ำเป็นสิ่งสำคัญที่จะช่วยให้ร่างกายฟื้นตัวเร็วยิ่งขึ้น
วิธีป้องกันโรคมือเท้าปาก
- ล้างมือบ่อย ๆ ด้วยสบู่และน้ำสะอาดหลังใช้ห้องน้ำ ก่อนรับประทานอาหาร และหลังสัมผัสสิ่งสกปรก
- รักษาความสะอาดของสิ่งของส่วนตัว เช่น ของเล่น เครื่องใช้ต่าง ๆ โดยเฉพาะสิ่งที่ต้องใช้งานร่วมกับผู้อื่น
- หลีกเลี่ยงการสัมผัสหรือใกล้ชิดกับผู้ป่วย หรือใช้สิ่งของร่วมกับผู้ป่วยที่มีอาการของโรคมือเท้าปาก
- ปิดปากและจมูกเมื่อไอหรือจามเพื่อป้องกันการแพร่กระจายเชื้อ
- รักษาสุขอนามัยในที่สาธารณะ เช่น โรงเรียนอนุบาลหรือสถานเลี้ยงเด็ก โดยทำความสะอาดและฆ่าเชื้อพื้นผิวและของใช้ต่าง ๆ อย่างสม่ำเสมอ
- ไม่อยู่ในสถานที่แออัด เช่น สนามเด็กเล่น ห้างสรรพสินค้า โดยเฉพาะในช่วงที่มีการระบาดของโรคหากไม่จำเป็น
แนวทางการรักษาโรคมือเท้าปาก
- ใช้ยาลดไข้และยาแก้ปวด เช่น พาราเซตามอล เพื่อช่วยลดไข้และบรรเทาอาการเจ็บปาก
- ดื่มน้ำมาก ๆ เพื่อป้องกันภาวะขาดน้ำ โดยอาจให้ดื่มน้ำเกลือแร่หรือน้ำเย็นเพื่อช่วยลดอาการเจ็บปาก
- รับประทานอาหารอ่อนที่ไม่ทำให้แสบปาก เช่น ข้าวต้ม โจ๊ก หรือนม
- พักผ่อนให้เพียงพอ เพื่อช่วยให้ร่างกายฟื้นตัวเร็วขึ้น
- หลีกเลี่ยงการใช้ยาปฏิชีวนะ เนื่องจากโรคมือเท้าปากเกิดจากเชื้อไวรัส ยาปฏิชีวนะจึงไม่ช่วยในการรักษา
- หากพบอาการรุนแรง เช่น ไข้สูงนาน อาเจียน หรือชัก ควรรีบพาผู้ป่วยไปพบแพทย์ทันที
ยาที่ใช้ในการรักษาโรคมือเท้าปาก
การรักษาโรคมือเท้าปากส่วนใหญ่เน้นการบรรเทาอาการ เนื่องจากโรคนี้เกิดจากการติดเชื้อไวรัส ซึ่งไม่มียารักษาเฉพาะ แต่ยาที่ใช้บรรเทาอาการมีดังนี้
- ยาลดไข้และแก้ปวด เช่น พาราเซตามอล (Paracetamol) ไอบูโพรเฟน (Ibuprofen)
- ยาลดอาการเจ็บคอ ยาฉีดพ่นในช่องปาก หรือยาละลายในน้ำที่มีสารบรรเทาอาการเจ็บคอ
- น้ำเกลือแร่ ช่วยป้องกันภาวะขาดน้ำ โดยเฉพาะเมื่อมีอาการไข้สูงหรือไม่สามารถดื่มน้ำได้
- ในบางกรณีอาจใช้ยาต้านไวรัสเพื่อบรรเทาอาการ แต่ควรอยู่ในความดูแลของแพทย์
อย่างไรก็ตาม ควรปรึกษาแพทย์ก่อนใช้ยาและติดตามอาการของผู้ป่วยอย่างใกล้ชิด โดยเฉพาะในกรณีที่มีอาการรุนแรงหรือไม่ดีขึ้น
แนวทางการดูแลร่างกายของผู้ป่วยโรคมือเท้าปาก
- ให้ผู้ป่วยพักผ่อนให้เพียงพอ เพื่อช่วยให้ร่างกายฟื้นตัวเร็วขึ้น
- ให้ผู้ป่วยดื่มน้ำมาก ๆ เพื่อป้องกันภาวะขาดน้ำ สามารถให้ดื่มน้ำเกลือแร่หรือน้ำเย็นเพื่อลดอาการเจ็บปาก
- เลือกทานอาหารอ่อนและนุ่ม เช่น ข้าวต้ม โจ๊ก หรือซุป ซึ่งไม่ทำให้รู้สึกเจ็บในปาก
- หากมีอาการเจ็บปาก สามารถใช้ยาพ่นในช่องปากหรือยาละลายในน้ำที่มีสารบรรเทาอาการได้
- หากมีไข้สูง สามารถใช้ยาลดไข้ เช่น พาราเซตามอล เพื่อบรรเทาอาการได้
- หากเด็กป่วยเป็นโรคมือ เท้า ปาก ควรหยุดเรียน และพักรักษาให้หายป่วยเสียก่อน เพื่อป้องกันไม่ให้ไปแพร่เชื้อสู่ผู้อื่น
- คอยสังเกตอาการ หากมีอาการรุนแรง เช่น ไข้สูงนาน อาเจียน หรืออาการชัก ควรพาไปพบแพทย์ทันที
Ref: